تارنگار دانشنامه در نوشته ایی فاخر از حکمای چهارگانه گیتی سخن گفته است حکیمان : فردوسی توسی ، ارد بزرگ ، بزرگ مهر و خیام نیشابوری . چنانچه در نقشه زیر می بینید چهارگوش های سرخ رنگ زادگاه این بزرگان بوده است .
این خود جای شگفتی بسیار دارد که چطور حکمای خردمند و نیک اندیش ما از کرانه های پهلوی نشینان ایران برخواسته اند و در جای جای سخن خویش ما را به انسان دوستی ، مهر و عشق به میهن و آزادگی فراخوانده اند .
در لغتنامه دهخدا در مورد واژه حکیم می خوانیم : حکیم . [ ح َ ] (ع ص ، اِ)دانا. (غیاث ). فرزانه . (مفاتیح العلوم ) (فرهنگ اسدی ). فرزان . خردپژوه . داننده . خردمند. دانشمند. || درست کار. (مهذب الاسماء) (السامی ) (زوزنی ). کننده ٔ کارهای سزاوار. || درست گفتار. (دهار)(السامی ) (مهذب الاسماء). || راست گفتار. || راست کار. (دهار) (غیاث ). راست کردار. استوار. (مهذب الاسماء). استوارکار. (دهار)
چنانچه می بینید یک حکیم باید دارنده : دانندگی ، فرزانه گی ، فرزان بودن ، خردمندی و دانشمندی باشد تازه بخش کرداری آن هم هست که باید راست کردار و استوار و راست گفتار باشد.
حکیم فردوسی می فرماید :
همان رنج بردار خوانندگان ... کجا آن حکیمان و دانندگان
و ابوحنیفه ٔ اسکافی (از تاریخ بیهقی ص 389) می گوید :
چه گفتند آن حکیمان سخن گوی ... که بردند از ملایک در سخن گوی
سوزنی گوید :
همیشه تا بجهان زنده نامی ابد است ... حکیم را به ثنا و کریم را به عطا
در دل تاریخ بارها پادشاهان و دیوانسالاران مدیحه سرایان خویش را حکیم نامیده اند اما بمرور زمان عیار هر یک عیان شده و نام حکیم بر تارک وجود این چهار مرد درخشیده است : حکیم فردوسی ، حکیم ارد بزرگ ، حکیم بزرگمهر و حکیم خیام ... نامشان تا ابد جاری ...
و اما ادامه نوشته را از تارنگار دانشنامه پیشکش شما یاران و دوستان می نمایم :
جهان در طی سیر تکاملی خویش شاهد بروز و ظهور اندیشمندان و متفکرینی بوده است که این سیر تکاملی را در چهار چوبی خردمندانه و آگاهی بخشانه هدایت نموده اند نقش آنها به عنوان انسانهایی فرهنگ ساز همواره درخشیده و می درخشد .
خوی بشر وحشی است اگر از ابتدا رها شود دارای گرایشات حیوانی و غیر اجتماعی می گردد . آنچه بشر را بدینسان متمدن ساخته است فرهنگی است که او را در برگرفته است عرصه فرهنگ محل کنش اندیشه های انسانهایی است که دارای نبوغ و استعداد ویژه ایی هستند . آگاه ترین انسانها را بر علوم انسانی حکیم می نامند حکمای جهان چهار نفرند و شگفت انگیز آنکه هر چهار نفر در شعایی به وسعت 400 کیلومتر زیسته اند اولین آنها حکیم بزرگمهر است که 1410 سال پیش در شهر مرو زیسته است و آخرین حکیم هم حکیم ارد بزرگ است که هم اکنون در قید حیات می باشد . منطقه زندگی حکمای چهار گانه به از لحاظ بافت اقلیمی و فرهنگی به یک گونه بوده است تنها تفاوت آنها در تاریخ زیستن آنهاست هر چهار حکیم دارای گرایشات انساندوستانه و میهن پرستانه هستند آنها در خراسان ایرانزمین رشد نموده اند و بر ادب و کردار نیک تاکید نموده اند .
حکمای چهار گانه عبارتند از :
1- حکیم فردوسی (شهر توس) Hakim Ferdosi
2- حکیم ارد بزرگ ( شهر توس نو - مشهد) Hakim Orod Bozorg
3- حکیم بزرگمهر (شهر مرو ) Hakim Bozorgmehr
4- حکیم خیام (شهر نیشابور ) Hakim Khayyam
ریشه گاه : تارنگار دانشنامه و لغتنامه دهخدا
این خود جای شگفتی بسیار دارد که چطور حکمای خردمند و نیک اندیش ما از کرانه های پهلوی نشینان ایران برخواسته اند و در جای جای سخن خویش ما را به انسان دوستی ، مهر و عشق به میهن و آزادگی فراخوانده اند .
در لغتنامه دهخدا در مورد واژه حکیم می خوانیم : حکیم . [ ح َ ] (ع ص ، اِ)دانا. (غیاث ). فرزانه . (مفاتیح العلوم ) (فرهنگ اسدی ). فرزان . خردپژوه . داننده . خردمند. دانشمند. || درست کار. (مهذب الاسماء) (السامی ) (زوزنی ). کننده ٔ کارهای سزاوار. || درست گفتار. (دهار)(السامی ) (مهذب الاسماء). || راست گفتار. || راست کار. (دهار) (غیاث ). راست کردار. استوار. (مهذب الاسماء). استوارکار. (دهار)
چنانچه می بینید یک حکیم باید دارنده : دانندگی ، فرزانه گی ، فرزان بودن ، خردمندی و دانشمندی باشد تازه بخش کرداری آن هم هست که باید راست کردار و استوار و راست گفتار باشد.
حکیم فردوسی می فرماید :
همان رنج بردار خوانندگان ... کجا آن حکیمان و دانندگان
و ابوحنیفه ٔ اسکافی (از تاریخ بیهقی ص 389) می گوید :
چه گفتند آن حکیمان سخن گوی ... که بردند از ملایک در سخن گوی
سوزنی گوید :
همیشه تا بجهان زنده نامی ابد است ... حکیم را به ثنا و کریم را به عطا
در دل تاریخ بارها پادشاهان و دیوانسالاران مدیحه سرایان خویش را حکیم نامیده اند اما بمرور زمان عیار هر یک عیان شده و نام حکیم بر تارک وجود این چهار مرد درخشیده است : حکیم فردوسی ، حکیم ارد بزرگ ، حکیم بزرگمهر و حکیم خیام ... نامشان تا ابد جاری ...
و اما ادامه نوشته را از تارنگار دانشنامه پیشکش شما یاران و دوستان می نمایم :
جهان در طی سیر تکاملی خویش شاهد بروز و ظهور اندیشمندان و متفکرینی بوده است که این سیر تکاملی را در چهار چوبی خردمندانه و آگاهی بخشانه هدایت نموده اند نقش آنها به عنوان انسانهایی فرهنگ ساز همواره درخشیده و می درخشد .
خوی بشر وحشی است اگر از ابتدا رها شود دارای گرایشات حیوانی و غیر اجتماعی می گردد . آنچه بشر را بدینسان متمدن ساخته است فرهنگی است که او را در برگرفته است عرصه فرهنگ محل کنش اندیشه های انسانهایی است که دارای نبوغ و استعداد ویژه ایی هستند . آگاه ترین انسانها را بر علوم انسانی حکیم می نامند حکمای جهان چهار نفرند و شگفت انگیز آنکه هر چهار نفر در شعایی به وسعت 400 کیلومتر زیسته اند اولین آنها حکیم بزرگمهر است که 1410 سال پیش در شهر مرو زیسته است و آخرین حکیم هم حکیم ارد بزرگ است که هم اکنون در قید حیات می باشد . منطقه زندگی حکمای چهار گانه به از لحاظ بافت اقلیمی و فرهنگی به یک گونه بوده است تنها تفاوت آنها در تاریخ زیستن آنهاست هر چهار حکیم دارای گرایشات انساندوستانه و میهن پرستانه هستند آنها در خراسان ایرانزمین رشد نموده اند و بر ادب و کردار نیک تاکید نموده اند .
حکمای چهار گانه عبارتند از :
1- حکیم فردوسی (شهر توس) Hakim Ferdosi
2- حکیم ارد بزرگ ( شهر توس نو - مشهد) Hakim Orod Bozorg
3- حکیم بزرگمهر (شهر مرو ) Hakim Bozorgmehr
4- حکیم خیام (شهر نیشابور ) Hakim Khayyam
ریشه گاه : تارنگار دانشنامه و لغتنامه دهخدا